به مجموعه‌‌ای از روش‌ها، تعاملات، آموزش‌ها و رفتارهایی که والدین برای تربیت فرزندان خود استفاده می‌کنند فرزندپروری گفته می‌شود. در واقع فرزندپروری نحوه ارتباط بین کودک، پدر و مادر است که نتیجه آن تریبت و رشد فرزندان خواهد بود. برای اینکه در آینده فرزندان با سلامت روان و موفق‌تر داشته باشید انتخاب سبک فرزندپروری درست کمک زیادی به شما خواهد کرد. در این مقاله می‌خواهیم در مورد انواع سبک های فرزند پروری و همچنین معرفی بهترین سبک تربیت کودک صحبت کنیم.
اولین قدمی که والدین برای انتخاب فضای مؤثر و مثبت برای تربیت فرزندان خود باید داشته باشند، شناخت افکار، احساسات و به طور کلی آگاهی از خودشان است. سبک فرزندپروری به نحوه و کیفیت تعامل بین والدین و کودکشان گفته می‌شود که تحت تأثیر عوامل اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و تربیتی خود والدین هست.
به تعداد خانواده‌هایی که وجود دارد سبک‌های فرزندپروری مختلف داریم ولی به طور کلی تقسیم‌بندی‌ای در مورد سبک فرزندپروری انجام شده که در ادامه به آن اشاره می‌کنیم. برای آشنایی با مقوله ” روانشناسی کودک ” و نابغه پروری میتوانید مقالات مایندولوژی را مطالعه نمایید.
شما جزء کدام یک از والدین هستید؟
فرزندپروری یا پرورش کودک روند یا جریانی از حمایت و ترقی بخشیدن از لحاظ فیزیکی، عاطفی، اجتماعی و توسعه فکری یک کودک از دوران کودکی تا دوران بزرگسالی است. فرزندپروری به پیچیدگی های تربیت کودک نه فقط برای یک رابطه بیولوژیکی اشاره دارد. فرزند پروری به معنای رفتارهایی نظیر: تربیت و پرورش، ارضای نیازها، مراقبت، آموزش و ارتباط سالم در قبال فرزندان است.
سبک یا اتخاذ روش هایی خاص برای پرورش فرزندان نشان دهنده نوع نگرش والدین آنان نسبت به فرزندان، قوانینی که معیار میدانند و همینطور شناخت و آگاهی آنان از مسئله تربیت است. سبک‌های فرزندپروری با توجه به دوره زمانی تاریخی، نژاد / قومیت، طبقه اجتماعی، اولویت و سایر ویژگی های اجتماعی متفاوت است. بعلاوه بر این، تحقیقات پشتیبانی می‌کند که سابقه والدین چه از نظر دلبستگی و چه از نظر آسیب‌شناسی روانی والدین، به ویژه در پی تجارب نامطلوب، می تواند به شدت بر حساسیت والدین و نتایج کودک تأثیر بگذارد.
بنابراین این روش ها نقش مهمی درسلامت روان فرزندان خواهند داشت. با توجه به تحقیقات انجام شده برروی روابط فرزندان و والدین به نکاتی مشترک در سبک فرزند پروری در بین خانواده ها برخوردیم که هر کدام از این سبک ها در زمینه های بیان احساسات، انتظارات، نظم و ارتباط باهم متفاوتند و این نکته را یادآور می شود که به طور کلی ارتباط هر خانواده با فرزندانش منحصربه فرد است.
انواع سبک فرزند پروری نمایانگر کلی احساسات در خانه است. پژوهشگران چهار نوع سبک فرزند پروری را معرفی می کنند که عبارتند از:
خانواده‌ها در این سبک ارزش زیادی برای انضباط قائل هستند قوانین محکمی را برای فرزندان تنظیم می‌کنند واگر فرزندان از این قوانین اطاعت نکنند، تنبیه می‌شوند. در این سبک والدین انتظارات بالایی از فرزندان خود دارند و ارتباط راحت بین کودک و مادر وجود ندارد. بسیاری از مخالفان این سبک بروز رفتارهای بزهکارانه مثل سیگار کشیدن، مصرف مشروبات و مواد، فرار از مدرسه، نمرات پایین در مدرسه و … را علت این سخت‌گیری والدین میدانند.
به عنوان نمونه والدین در این سبک به فرزند خود می‌گویند: اگر نمره بد بگیری تو را کتک می‌زنم و یا اگر اطاقت را مرتب نکنی وسایلت را بیرون می‌ریزم به طور کلی در این سبک والدین فقط از تهدید و تنبیه استفاده می‌کنند و در این روش خبری از تشویق نیست.
در این سبک والدین محدودیت‌های مشخصی برای فرزندان خود ندارند. در واقع هیچ نوع قانونی برای کنترل و محدودیت کودک وجود ندارد. اگر هم وجود داشته باشد بسیار کم و قابل انعطاف است. اجازه تصمیم‌گیری به عهده فرزندان می‌باشد. چنین والدینی دوست داشتنی و مهربان هستند. اگرچه متخصصان مخالف این سبک می‌باشند ولی کودکان آن را می‌پسندند.
مطالعات نشان داده‌اند که چاقی، اضافه وزن و خراب شدن دندان‌ها بیشتر در این کودکان دیده می‌شود و همچنین این کودکان در دوره تحصیلی خود استرس بیشتر و سلامت روان کمتری دارند. نمونه از این سبک فرزندپروری: فرزندان شما به مدرسه نمی‌روند و شما این اجازه را به او می‌دهید و منتظر می‌مانید خودش عواقب کارش را ببیند.
در این نوع سبک نه ارتباط گرمی بین والدین و فرزندان برقرار است و نه اینکه از کنترل و هدایت فرزندان خبری هست. والدینی که از این سبک استفاده می‌کنند معمولاً به بچه‌ها بی تفاوت هستند، مسائل بچه‌ها برایشان اهمیتی ندارد. اطلاعات کمی در مورد وضعیت کودکان خود دارند. انتظار دارند که کودک خودش بزرگ شود. بچه‌های این والدین معمولاً عملکرد تحصیلی‌شون افت می‌کند و ممکن است در آینده افراد اجتنابی شوند. در این سبک والدین خیلی در زندگی کودک حضور ندارند.
نمونه‌ای از این سبک فرزندپروری تک والد‌هایی هستند که دو شیفت کار می‌کنند فرزند خود را بسیار کم می‌بینند. فرصتی برای بازی با فرزنشان ندارند. اطلاعات در مورد علاقه و دوستان فرزند خود ندارند و کمتر با مدرسه و معلمان آنها در ارتباط هستند. این کودکان احساس دوست داشتنی نبودن و نادیده گرفته شدن می‌کنند.
ویژگی های سبک فرزند پروری طرد کننده
بسیاری از متخصصان رشد کودک و روانشناسان بر این باور هستند که بهترین و مؤثرترین سبک فرزندپروری ، قاطعانه است. والدین این سبک قوانین مشخص و محدودیت‌های واضح و پایدار دارند، از فرزندانشان انتظارات معقول و منطقی دارند. به سخنان کودک به درستی گوش می‌دهند و به او بازخورد‌های مثبت می‌دهند. فرزندانی با سلامت روان، اعتماد به نفس و موفق حاصل این سبک فرزندپروری هستند.
ویژگی های سبک فرزند پروری مقتدرانه
از انواع سبک های فرزند پروری در روانشناسی، بهترین نوع آن که بروز خشونت، مصرف مواد و رفتارهای جنسی ناسالم در فرزندان کمتر دیده نمی‌شود همین سبک قاطع و مهربان والدین است. برای مثال شما به عنوان والد میتوانید که فرزند ۸ ساله شما با اینکه درس خوانده ولی نمره‌ی کمی در درس املا گرفته، اول سعی می‌کنید او را به خاطر درس خواندنش تشویق کنید بعد به کمک فرزندتان ایراد نحوه درس خواندن او را بیابید.
به طور کلی پژوهشگران این ۴ نوع سبک فرزندپروری کلی که در مورد آن صحبت کردیم نام‌گذاری کرد‌ه‌اند ولی سبک‌های فرزندپروری دیگری نیز وجود دارد که بعداً به این سبک‌ها اضافه شده‌اند مانند:
در این سبک والدین تمام جنبه‌های زندگی کودک را کنترل می‌کنند، کارهای کودک را انجام می‌دهند، دائماً فرزندانشان را هدایت و راهنمایی می‌کنند. مشکلات آنها را حل می‌کنند. این والدین علاقه و محبت خود را به صورت افراطی نشان می‌دهند و دید خود بهترین‌ها را برای فرزندشان می‌خواهند. کودکانی که با این نوع سبک فرزندپروری تربیت می‌شوند. اعتماد به نفس کم، اضطراب و افسردگی و همچنین ترس از شکست خوردن را تجربه می‌کنند. به عنوان مثال والدی که به فرزندش می‌گوید چه بازی با دوستش بکند، چه کسی اول بازی را شروع کند و خودش در روند بازی دخالت و نظارت مستقیم دارد یک والد با سبک تربیتی هلیکوپتری است
این والدین به فرزندانشان اجازه می‌دهند به انتخاب خود رفتار کنند، خطر کنند اما بر آنها نظارت دارند ولی این نظارت کامل و تمام عیار نیست. این والدین به فرزندانشان آسان می‌گیرند اما قوانین و پیامدهای آن را گوشزد می‌کنند. والدین این سبک به فرزندانشان، استقلال، آزادی و مسئولیت‌پذیری می‌دهند ولی ممکن است در زمانی که فرزندان تحت کنترل نباشند آسیب ببینند. به هر حال این نوع سبک فرزندپروری از دید متخصصان نوعی غفلت محسوب می‌شود.
این سبک که یکی از انواع سبک تربیت کودک است به تازگی گفته شنیده می‌شود و ممکن است که کمتر نام آن را شنیده باشید. از این سبک والدین تلاش می‌کنند تماس جسمی، زیادی با فرزندانشان برقرار کنند. مثل بغل کردن، درآغوش گرفتن زیاد و حتی خوابیدن کنار کودک. این والدین سریعاً به خواسته‌های کودک پاسخ می‌دهند. آنها بسیار مهربان، آرام و حمایتگر هستند. نتیجه این نوع سبک فرزندپروری کودکانی با استرس کمتر خواهد بود. ولی این سبک از فرزند پروری زندگی خصوصی و ارتباط محیطی والدین را دچار مشکل خواهد کرد و آنها زمان کمتری برای یکدیگر خواهند داشت.
انواع سبک های فرزند پروری مختلفی وجود دارد که هر یک از والدین از روش مخصوص به خود استفاده می‌کنند. برای اینکه زندگی شاد، خانواده بدون تنش و فرزندان سالم و موفق داشته باشند با مراجعه به روانشناسان و متخصصان کودک و کمک گرفتن از آنها میتوانید مناسب‌ترین روش فرزندپروری را انتخاب نمایید.
برای آشنایی با مقوله ” تربیت فرزند موفق ” و ” نابغه پروری ” میتوانید مقالات بیشتر را در این حوزه مطالعه نمایید.
برای داشتن یک سبک فرزند پروری نتیجه‌بخش و مطمئن رعایت معیار هایی مثل توجه به سن فرزندان (چرا که به کار بردن یک سبک برای تمام سنین نتیجه بخش نخواهد بود)، درنظرگرفتن شرایط روحی و جسمی فرزندان و همینطور درنظر گرفتن شرایط روحی و جسمی والدین (چراکه والدینی که از سلامت روان برخوردار باشند و در محیط آرامی پرورش یافته باشند در تربیت موفق ترخواهند بود)، بسیار حائز اهمیت است.
در ادامه به بررسی ویژگی هایی درخصوص بهترین تکنیک فرزند پروری مناسب می پردازیم:
توجه کردن به کودک و اعمال او نظیر نوشتن رفتارها و توجه به تکرارشدن آنها می توانید متوجه شوید آیا کودکتان مشکلی دارد یا برخورد شما مفید بوده یا نه؟
تشویق و پاداش از مواردی است که باعث پرورش یک رفتار در کودکتان می‌شود این تشویق به صورت های کلامی، غیر کلامی و یا دادن پاداش مثل خوراکی مورد علاقه و… انجام می‌گیرد
نادیده گرفتن و بی اعتنایی به خواسته های نادرست کودک از روش هایی مؤثر در مفهوم این نکته است که چه خواسته هایی بی جا و نامقدور است و این بی اعتنایی به تدریج باعث خاموشی خواسته نامناسب می‌شود
دستور ها و قوانینی که قرار است به کودک خود بگویید به صورت جدا جدا و با فاصله باشد تا کودک سعی در انجام آن ها کند و فراموش نکند
در هنگام رفتار نامطلوب کودک، محرکی را که برای او خوشایند است را تا زمانی که آن را رفتار را انجام ندهد و یا تکرار نکند حذف کنید، این فاصله زمانی مهم است اگر رعایت نشود کودک به این مسئله پی می‌برد که تاساعاتی بعد که والدین فراموش کردند دوباره به محرک خوشایند خود دسترسی پیدا می کند.
این روش براساس ارتباط و توجه مثبت، باعث احتمال بیشتر در به دست آوردن مهارت ها و احساسات مثبت نسبت به خود و همچنین احتمال کمتر در مشکلات رفتاری فرزندان دارد.
فراهم کردن محیط امن برای کودکان باعث آرامش بیشترآنان، کشف محیط خود، و سرگرم بودن در حالی که احتمال آسیب کم تری وجود دارد، می‌شود نیاز به محیطی امن برای شکوفایی استعداد ها و توانایی کودک، آموزش، رشد زبان و ذهن، تجربه حس کنجکاوی و آزمون و خطا بسیار حائز اهمیت است.
والدین باید سعی در تشویق کودک به انجام کارهای خود به طورمستقل کنند تا کودک یادبگیرد اما نظارت آنان بر کودک خود باید همیشگی باشد و هرموقع کودک نیاز به والدین و مراقبت آنان داشت در دسترس باشند و برای کودک خود وقت بگذارند.
پیش گرفتن انضباطی قاتع مثل عکس العمل فوری نشان دادن نسبت به رفتار نادرست کودک، توضیح دادن علت نادرستی رفتار و ثبات داشتن، در تربیت کودک بسیار حائز اهمیت است چرا که با این کار کودک راه های کنترل کردن خود و درست و غلط را می‌آموزد، باید مسئولیت کارهای اشتباه خود را بپذیرد و از نیاز های دیگران مطلع می شود.
انتظارات والدین از فرزندان یکی از مواردی است که نوع نگرش آنان را به تربیت و فرزند خود مشخص می‌کند. داشتن انتظارات اشتباه در سنین اشتباه می‌تواند به کودک آسیب بزند، بنابراین والدین باید به این موضوع اهمیت ویژه ای قائل باشند
همانطور که این اعمال برای سلامت روان فرزندان مهم هستند، سلامت روان والدین نیز به همان اندازه حائز اهمیت است چراکه ارتباط مستقیم و متقابل بین آنان وجود دارد بنابراین والدین نیز باید در جهت شادمانی، آرامش و سلامت روان خود تلاش کنند و اقداماتی انجام دهند تا بتوانند فضای مناسب را برای فرزند خود نیز فراهم کنند.
در اسلام شیوه فرزند پروری براساس فطرت فرزند بنا شده و نظر بر این دارد که به علت منحصر به فرد بودن انسان ها شیوه ی پرورشی آنان نیز باید منحصر به خودشان باشند و از این طریق پدر و مادر را موظف به شناخت درست فرزند خود می کند و آنان را مسئولان تمام عیار برای پرورش و تربیت و پیدا کردن بهترین روش فرزندپروری می‌داند. روش تربیتی مسئولانه را بهترین نوع سبک فرزند پروری می داند روشی که به فرزند یاد می دهد در قبال خودش، اطرافیان و جامعه اش مسئول و تأثیر گذار است و باید مواظب عملکرد و رفتار خود باشد.
کسانی که از یک محیط منفی یا آسیب پذیر دوران کودکی می آیند (غالباً ناخواسته) رفتار والدین خود را هنگام تعامل با فرزندان خود تقلید می‌کنند. والدین با درک ناکافی از نقاط عطف رشد نیز ممکن است فرزندپروری مشکل آفرین را نشان دهند. شیوه های فرزندپروری در دوران انتقال زناشویی مانند جدایی ، طلاق و ازدواج مجدد از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اگر کودکان نتوانند به اندازه کافی با این تغییرات سازگار شوند، در معرض پیامدهای منفی هستند (به عنوان مثال افزایش رفتار قانون شکنی، مشکلات در روابط همسالان و افزایش مشکلات عاطفی).
همچنین تحقیقات علمی نشان داده که برخلاف تفکر والدین در کمتر شدن توانایی پرورش فرزند با توجه به بزرگ تر شدن آنان، اجرای سبک فرزند پروری مناسب باتوجه به سن، در هرسنی از کودکی تا جوانی بسیار تأثیر گذار بوده و باعث دورماندن فرزندان از مشکلات، دردسر ها، عملکرد درست و موفق آنان می شود. از آنجا که دوران نوجوانی دوران بسیار حساسی است و ممکن است والدین با رفتارها و عکس العمل های گوناگونی ازسوی فرزندانشان مواجه شوند در نظر گرفتن نکات زیر در پرورش و حفظ رابطه مناسب با فرزندان بسیار حائز اهمیت است.
کتاب آئین فرزندپروری به این موضوع اشاره می کند که تربیت فرزند موفق از مهم‌ترین وظایفی است که در درجه اول برعهده پدر و مادر و سپس مربیان و معلمان نهاده شده است، چرا که تربیت فرزند رابطه مستقیمی با صلاح و فساد جامعه دارد و اگر فرزندان در محیط خانواده، درست تربیت شوند از این ناحیه مشکلی برای جامعه پیش نمی آید. همچنین این کتاب فرزند پروری می‌گوید اگر فرزندانی با تربیت نادرست پا به عرصه‌ی اجتماع بگذارند، رفتار سوء آن در جامعه سرایت می کنند و تاثیر منفی برآن می گذارند.
برخی ازخانواده ها به خوبی می دانند که چگونه با فرزندان خود در شرایط مختلف رفتار کنند در مقابل، شاید عده‌ای از والدین نتوانند به خوبی با فرزندان خود ارتباط برقرار کنند. شاید در گذشته گمان می کردند که فرزندآوری یکی از مراحل ازدواج آنهاست و بسیار کم پیش می آمد که قبل از بچه دار شدن به نحوه‌ی فرزندپروری و ابعاد مختلف آن فکرکنند.
امروزه با گذشت زمان و با توجه به تفاوت های دنیای امروزی با زمان قدیم آگاهی داشتن از نحوه‌ی فرزندپروری و شیوه های درست تربیت کودک افزایش یافته است. زوج های جوان در جامعه ی امروزی با توجه به بالا رفتن آمار طلاق و آسیب هایی که خانواده و کودکان را تهدید می کند خودشان را در پذیرش توانایی پدر و مادر شدن نمی بینند و گاهی اغلب زوج ها اغلب از ترس اینکه نتوانند پدر و مادر خوبی باشند قید آن را برای همیشه می زنند. به همین منظور باید زوج ها با انواع سبک های فرزند پروری، شیوه های فرزند پروری و روش های مطلوب آن آشنا باشند تا بتوانند آن را برای تربیت فرزندان خود به کار ببندند.
با مطالعه مقاله کودک لوس و حسادت کودک به مادر میتوانید اطلاعات بیشتری در این خصوص بدست آورید.
بیماری های روانی شایع در ایران یکی از چالش های جدی بهداشتی به شمار میروند…
خیانت در روابط عاطفی یکی از موضوعات پیچیده و حساس است که می‌تواند تأثیرات عمیقی…
ترک اعتیاد یک گام بزرگ در مسیر بهبودی است، اما این فرایند اغلب با چالش‌های…
انتخاب یک فوق‌تخصص زوج‌درمانی حرفه‌ای و باتجربه، می‌تواند نقش کلیدی در بهبود روابط عاطفی و…
ترک اعتیاد یک دستاورد بزرگ است، اما اغلب با چالش‌های روانی مانند افسردگی همراه است.…
اعتماد به نفس یکی از ارکان اساسی موفقیت و رضایت فردی است که تأثیر زیادی…
مشاهده دیدگاه ها
با سلام و تشکر از مقاله کامل و جامعی که منتشر کردین. موفق و سربلند باشید.
میخواستم بدونم آیا سبک فرزند پروری مقتدرانه همیشه بهترین گزینه است یا ممکنه در بعضی شرایط سبک دیگری مناسب تر باشد؟