تفاوت روانکاوی و طرحواره درمانی+ ۴ نکته مهم

در حوزه روان‌درمانی، دو رویکرد برجسته و پرکاربرد که به بررسی و درمان مشکلات روانی می‌پردازند، روانکاوی و طرحواره درمانی هستند. هر کدام از این رویکردها، مبانی نظری و روش‌های درمانی خاص خود را دارند که آن‌ها را از یکدیگر متمایز می‌کند.  شناخت تفاوت‌های کلیدی میان روانکاوی و طرحواره درمانی می‌تواند به درک بهتر این رویکردها و انتخاب مناسب‌ترین روش درمانی برای مشکلات روانی مختلف کمک کند. در این مقاله، به بررسی تفاوت‌های بنیادی این دو رویکرد، از جمله مبانی نظری، تکنیک‌ها و اهداف درمانی، پرداخته خواهد شد تا روشن شود که در چه مواردی هر یک از این روش‌ها می‌تواند بهترین پاسخ را ارائه دهد.

روانکاوی چیست؟

روانکاوی، یک نظریه و روش درمانی عمیق و پیچیده است که ابتدا توسط زیگموند فروید در اوایل قرن بیستم توسعه یافت. این رویکرد به بررسی و تحلیل ساختارهای روانی درونی و ناخودآگاه فرد می‌پردازد و تأکید زیادی بر درک تأثیرات گذشته، به‌ویژه دوران کودکی، بر رفتار و روان فرد دارد. هدف اصلی روانکاوی، کاوش در لایه‌های عمیق روان فرد برای شناسایی و درمان تعارضات، عقده‌ها و مشکلاتی است که به‌طور ناخودآگاه بر روی احساسات و رفتارهای فرد تأثیر می‌گذارد.

روانکاوی بر مبنای نظریات اصلی فروید شکل گرفته است که شامل نظریه‌های مختلفی نظیر ساختار شخصیت، دفاع‌های روانی و مکانیسم‌های ناخودآگاه است. فروید شخصیت را به سه بخش اصلی تقسیم می‌کند: “اید” (Id)، “اگو” (Ego) و “سوپره‌گو” (Superego). “اید” نمایانگر نیازها و غرایز ناخودآگاه است، “اگو” نقش مدافع و تنظیم‌کننده بین غرایز “اید” و استانداردهای “سوپره‌گو” را ایفا می‌کند، و “سوپره‌گو” نمایانگر هنجارها و ارزش‌های اجتماعی و اخلاقی است که فرد از والدین و جامعه گرفته است.

در روانکاوی، درمانگر و بیمار به طور عمیق به گفتگو پرداخته و از تکنیک‌هایی مانند تحلیل رویاها، تحلیل لغزش‌های زبانی (که به نام “لغزش‌های فرویدی” نیز شناخته می‌شود) و تداعی آزاد استفاده می‌کنند. تداعی آزاد به این معنی است که بیمار آزادانه هر آنچه که به ذهنش می‌رسد را بیان کند، بدون اینکه خود را محدود کند یا خودسانسوری کند. این تکنیک‌ها به درمانگر کمک می‌کنند تا به لایه‌های عمیق‌تر ناخودآگاه فرد دست یابد و درک بهتری از مشکلات و تعارضات وی پیدا کند.

روانکاوی می‌تواند به ویژه در درمان اختلالات روانی عمیق و مزمن، مانند اختلالات شخصیتی، اختلالات اضطرابی و افسردگی‌های شدید، مؤثر واقع شود. با تحلیل دقیق و درک ریشه‌های ناخودآگاه مشکلات، روانکاوی تلاش می‌کند به فرد کمک کند تا به تغییرات بنیادین در نگرش‌ها و الگوهای رفتاری خود دست یابد. این رویکرد، به دلیل عمق و پیچیدگی تحلیل‌های آن، معمولاً نیازمند جلسات درمانی طولانی‌مدت است و به صورت پیوسته بر تغییرات درونی و روند رشد فرد تمرکز دارد.

با وجود موفقیت‌های روانکاوی، این رویکرد با نقدهایی نیز مواجه است. برخی منتقدان بر این باورند که روانکاوی به دلیل تکیه زیاد بر نظریات نظری و تحلیل‌های پیچیده، ممکن است از کاربردی بودن کمتری برخوردار باشد و در عمل، نیاز به زمان و هزینه زیادی دارد. همچنین، برخی از محققان به نقد علمی بودن و قابلیت اندازه‌گیری علمی نظریات روانکاوی اشاره کرده‌اند.

در نتیجه، روانکاوی به عنوان یکی از رویکردهای عمیق و بنیادین در درمان روانی، نقش مهمی در تاریخچه درمان‌های روانشناختی ایفا کرده است. با درک دقیق‌تر و جامع‌تر از ساختارهای درونی روان و تعارضات ناخودآگاه، این رویکرد می‌تواند به ایجاد تغییرات عمیق و پایدار در زندگی فرد کمک کند، اگرچه نیاز به توجه ویژه به زمان، هزینه و عمق تحلیل‌های آن نیز وجود دارد.

 

پیش از دامه مطلب و بررسی طرحواره درمانی توجه شما را به مقاله طرحواره بی‌اعتمادی و بدرفتاری جلب می کنیم .

طرحواره درمانی چیست؟

طرحواره درمانی، که توسط جفری یانگ در دهه ۱۹۹۰ توسعه یافته است، یک رویکرد درمانی جامع است که به بررسی و تغییر الگوهای پایدار و آسیب‌زا در تفکر، احساسات و رفتارهای فرد می‌پردازد. این رویکرد به‌ویژه برای درمان اختلالات شخصیتی و مشکلات روانی مزمن طراحی شده و بر شناسایی و تغییر “طرحواره‌ها” یا الگوهای عمیق و ثابت در ذهن فرد تمرکز دارد.

طرحواره درمانی بر این فرض استوار است که مشکلات روانی و رفتاری بسیاری از افراد ریشه در الگوهای پایدار و ناکارآمدی دارد که از دوران کودکی شکل گرفته و در طول زندگی ادامه یافته است. این الگوها، که به نام “طرحواره‌ها” یا “Schemas” شناخته می‌شوند، به‌طور ناخودآگاه بر نحوه تفکر، احساس و رفتار فرد تأثیر می‌گذارند. طرحواره‌ها می‌توانند شامل باورهای بنیادین منفی درباره خود، دیگران یا جهان باشند که باعث ایجاد مشکلات روانی و اختلالات شخصیتی می‌شوند.

طرحواره‌ها به طور معمول در دوران کودکی یا اوایل نوجوانی شکل می‌گیرند و به صورت عمیق در ذهن فرد ریشه دوانده‌اند. این الگوها معمولاً به دلیل تجربیات منفی یا ناکامی‌های اولیه ایجاد می‌شوند و می‌توانند شامل مواردی نظیر احساس عدم کفایت، عدم اعتماد به نفس، ترس از رها شدن یا احساس نادیده گرفته شدن باشند. طرحواره‌ها به صورت الگوهای ثابت و تکراری در تفکر و رفتار فرد ظاهر می‌شوند و به مشکل‌سازی در روابط بین فردی و تنظیم عواطف کمک می‌کنند.

طرحواره درمانی ترکیبی از تکنیک‌های مختلف درمانی از جمله درمان شناختی-رفتاری، تحلیل روان‌شناختی و روش‌های هیجان‌مدار است. در این رویکرد، درمانگر به شناسایی طرحواره‌های ناکارآمد و آسیب‌زا پرداخته و تلاش می‌کند تا این الگوها را تغییر دهد. روش‌های مورد استفاده شامل موارد زیر است:

• شناسایی طرحواره‌ها: درمانگر به بیمار کمک می‌کند تا الگوهای ثابت و ناکارآمد خود را شناسایی کند و درک بهتری از چگونگی تأثیر این طرحواره‌ها بر رفتار و احساساتش پیدا کند.
• تجزیه و تحلیل تجربیات گذشته: بررسی تجربیات دوران کودکی و نوجوانی که منجر به شکل‌گیری طرحواره‌های آسیب‌زا شده‌اند، به فرد کمک می‌کند تا ریشه‌های مشکلات خود را درک کند.
• تغییر طرحواره‌ها: با استفاده از تکنیک‌های مختلف، درمانگر به فرد کمک می‌کند تا الگوهای ناکارآمد را تغییر داده و باورهای مثبت و سازنده‌ای را جایگزین آن‌ها کند.
• آموزش مهارت‌های جدید: درمانگر مهارت‌های جدیدی را برای مدیریت احساسات و بهبود روابط بین فردی به فرد آموزش می‌دهد تا به تغییرات پایدار در زندگی کمک کند.

طرحواره درمانی به ویژه در درمان اختلالات شخصیتی و مشکلات روانی مزمن مؤثر است. این رویکرد می‌تواند به بهبود روابط بین فردی، کاهش علائم افسردگی و اضطراب، و افزایش کیفیت زندگی کمک کند. با توجه به تمرکز بر تغییر الگوهای عمیق و پایدار، طرحواره درمانی می‌تواند به افراد کمک کند تا به تغییرات بنیادی و پایدار در زندگی خود دست یابند

از بین ۱۸ طرحواره شناخته شده طرحواره  نقص و شرم بین افراد بسیار رایج هست ، برای اطلاعات بیشتر از شما دعوت می کنیم به مقاله درمان بدبینی عملی توجه کنید .

۴ تفاوت اصلی روانکاوی و طرحواره درمانی

در جدول زیر، چهار تفاوت اصلی بین روانکاوی و طرحواره درمانی بررسی شده است:

این جدول به بررسی تفاوت‌های اصلی میان روانکاوی و طرحواره درمانی پرداخته و به طور جامع، ویژگی‌ها و روش‌های درمانی هر یک از این رویکردها را مقایسه کرده است.

در رابطه با تفاوت روانکاوی و طرحواره درمانی در وبسایت attachmentproject.com آمده است که : 

Similar to psychoanalysis, Schema Therapy takes into account thoughts and emotions that hide beneath awareness. Yet, unlike psychoanalysis, Schema Therapy places a huge emphasis on the therapist-patient relationship: the therapist actively meets the patient’s emotional needs and fosters change

جمع بندی

نهایتاً می‌توان به این نتیجه رسید که هر دو رویکرد درمانی، به رغم اشتراکات در هدف‌های کلی خود که شامل بهبود وضعیت روانی و کاهش مشکلات روانی هستند، تفاوت‌های بنیادی در اصول نظری و روش‌های اجرایی دارند. روانکاوی، با ریشه‌های نظری عمیق فروید، به تحلیل ساختارهای درونی روان و تعارضات ناخودآگاه می‌پردازد. این رویکرد بر کاوش در عمق ناخودآگاه و تحلیل تعارضات روانی از طریق تکنیک‌هایی مانند تداعی آزاد و تحلیل رویاها تمرکز دارد. روانکاوی معمولاً نیاز به جلسات طولانی‌مدت دارد و به بررسی عمیق تجارب گذشته، به ویژه دوران کودکی، برای شناسایی ریشه‌های مشکلات کنونی می‌پردازد. در مقابل، طرحواره درمانی، که توسط جفری یانگ توسعه یافته، به شناسایی و تغییر الگوهای ثابت و آسیب‌زا در تفکر و رفتار پرداخته و بر تغییر الگوهای شناختی و احساسی تمرکز دارد. این رویکرد به شناسایی و اصلاح طرحواره‌های ناکارآمد می‌پردازد و از تکنیک‌هایی مانند آموزش مهارت‌های جدید و تجزیه و تحلیل تجربیات گذشته استفاده می‌کند. طرحواره درمانی معمولاً به مدت زمان کوتاه‌تری نیاز دارد و تمرکز آن بر تغییر سریع و مؤثر الگوهای موجود است. در نهایت، انتخاب بین این دو رویکرد به نیازها و وضعیت فرد بستگی دارد. روانکاوی می‌تواند برای درمان تعارضات عمیق و مشکلات روانی مزمن مفید باشد، در حالی که طرحواره درمانی ممکن است در تغییر الگوهای شناختی و رفتاری سریع‌تر و مؤثرتر باشد. شناخت دقیق این تفاوت‌ها به درمانگران و مراجعان کمک می‌کند تا بهترین رویکرد را برای نیازهای خاص درمانی خود انتخاب کنند و به نتایج بهتری در فرآیند درمان دست یابند.

سوالات متداول

۱.چه تفاوت‌هایی در اصول نظری بین روانکاوی و طرحواره درمانی وجود دارد؟

اصول نظری روانکاوی، که توسط زیگموند فروید بنیان‌گذاری شده، بر تحلیل ناخودآگاه، تعارضات درونی و تأثیر تجربیات گذشته به‌ویژه دوران کودکی تمرکز دارد. روانکاوی معتقد است که مشکلات روانی از تعارضات عمیق و ساختارهای ناخودآگاه نشأت می‌گیرند. در مقابل، طرحواره درمانی، که توسط جفری یانگ توسعه یافته، بر شناسایی و تغییر “طرحواره‌ها” یا الگوهای پایدار و ناکارآمد در تفکر و رفتار تمرکز دارد. طرحواره‌ها به‌طور عمده از تجربیات اولیه زندگی شکل می‌گیرند و به رفتارها و احساسات کنونی فرد تأثیر می‌گذارند. بنابراین، روانکاوی بیشتر بر روی تحلیل ساختارهای درونی و تعارضات تأکید دارد، در حالی که طرحواره درمانی به تغییر الگوهای شناختی و احساسی توجه می‌کند.

۲.روش‌های درمانی روانکاوی و طرحواره درمانی چگونه با یکدیگر متفاوت هستند؟

روش‌های درمانی در روانکاوی به تحلیل عمیق ناخودآگاه و کشف تعارضات درونی پرداخته و شامل تکنیک‌هایی مانند تداعی آزاد، تحلیل رویاها و تحلیل لغزش‌های زبانی است. این رویکرد معمولاً به جلسات طولانی‌مدت و بررسی دقیق تجارب گذشته نیاز دارد. در عوض، طرحواره درمانی از تکنیک‌هایی مانند شناسایی و تغییر طرحواره‌های ناکارآمد، تجزیه و تحلیل تجربیات گذشته، و آموزش مهارت‌های جدید استفاده می‌کند. طرحواره درمانی تمرکز بیشتری بر تغییر سریع و مؤثر الگوهای شناختی و رفتاری دارد و معمولاً نیاز به مدت زمان کمتری نسبت به روانکاوی دارد.

۳.در کدام نوع مشکلات روانی، روانکاوی و طرحواره درمانی بیشتر مؤثر هستند؟

روانکاوی به ویژه در درمان اختلالات روانی عمیق و مزمن مانند اختلالات شخصیتی، اختلالات اضطرابی و افسردگی‌های شدید مؤثر است. این رویکرد به دلیل تمرکز بر تعارضات ناخودآگاه و ریشه‌های عمیق مشکلات، برای کسانی که به دنبال درک و تغییر بنیادین درونی هستند، مناسب است. از سوی دیگر، طرحواره درمانی برای درمان اختلالات شخصیتی و مشکلات روانی مزمن که به دلیل الگوهای ثابت و ناکارآمد در تفکر و رفتار ایجاد شده‌اند، مؤثر است. این رویکرد به دلیل تمرکز بر شناسایی و تغییر الگوهای آسیب‌زا و بهبود سریع‌تر الگوهای رفتاری و شناختی، می‌تواند برای افرادی که به دنبال تغییرات سریع و عملی هستند، مفید باشد.