فوبیا (هراس زدگی) چیست؟| معنی + علائم + انواع

هراس عبارت از ترس شدید از محرک یا موقعیتی است که غالب مردم خطر خاصی در آن نمی‌بینند. در حقیقت نوعی واکنش ترسی است که خود فرد نیز معمولا متوجه غیر منطقی بودن آن می‌شود اما با این حال دچار اضطراب است و تنها چیزی که این اضطراب را رفع می‌کند اجتناب و پرهیز از شئ یا موقعیت ترس آور است. در این مقاله در جهت بررسی فوبیا، علت ابتلا، علائم و نشانه‌های آن، انواع فوبیا مانند موبو فوبیا و راه‌های درمانی آن تلاش می‌کنیم.

معنی فوبیا

معنی فوبیا چیست؟ اکثر مردم دارای ترس هایی هستند با این حال هر ترس معین تنها هنگامی فوبیا یا هراس زدگی تلقی می‌شود که به اندازه‌ی چشمگیری زندگی روزانه‌ی شخص را مختل کند به گونه ای که ترسی غیر واقعی، شدید و طولانی مدت از شخص، حیوان یا موقعیت باشد که حتی با فکر آن نیز شخص به صورت غیر طبیعی و افراطی دچار اضطراب می‌شود.

علت ابتلا به اخلال هراس

هراس از دیدگاه تاریخی، موضوع مشاجره‌ی عمده بین نظریه های روانکاوی و رفتاری بوده است. نظریه فروید در باب چگونگی ایجاد هراس از مشهورترین نظریات او به شمار می‌آید، فروید معتقد است هراس ناشی از جابجاسازی اضطراب امیال و انگیزه های ناخوداگاه به موضوعاتی که نماد آن امیال و انگیزه ها هستند یعنی وجود یک تعارض در شخص که موجب اضطراب آن شده به موضوع نامرتبطی مثلا با دیدن صحنه ای هولناک جابجاشود که وقتی فرد نسبت به منبع حقیقی ترس خود پی ببرد دیگر از آن‌ موضوع نمادین نخواهد ترسید بعد از فروید منتقدان رفتارگرا او منشا هراس را شرطی شدن کلاسیک و کنش گرا می‌دانستند.

به طوری که هراس در پی تجربه های تلخ و اسیبی به وجود می‌آیند مثلا کودکی که در حالت غرق و خفگی در آب قرار می‌گیرد دچار هراس از آب می‌شود که اینجا محرک خنثی (آب) با رویدادهای آسیبی (غرق شدن) جفت می‌شود و اضطراب به وجود می‌آورد و شرطی شدن کلاسیک موجب می‌شود محرک خنثی این اضطراب را به دنبال بی‌آورد( واتسون، رینور ) علاوه بر این‌ بعضی هراس‌ها ناشی از تجربه واقعی و عملا ترسناک هستند و بعضی دیگر نیز از راه یادگیری مشاهده‌ای اموخته می‌شوند( بندورا و همکاران ) و همینطور عوامل ژنتیکی موثر است، افراد مبتلا به شرایط جسمانی با مشکلات خاص سلامتی، نیز ممکن است دچار فوبیا شود.

مثلا، افرادی که دچار ضربه یا آسیب مغزی شده اند احتمال زیادی وجود دارد که دچار فوبیا شوند. افسردگی و مصرف مواد مخدر و اعتیاد آور به دلیل توهمات احتمالی نیز ممکن است با فوبیا مرتبط باشد.

علائم فوبیا

زمانی که ترس مرضی در فرد به وجود می آید این ترس در همه ی ابعاد بدن نشان داده می شود. علائم فوبیا به نسبت در افراد متفاوت است
علائم شناختی: بزرگ جلوه دان میزان خطر، از علائم شناختی ترس مرضی است.
علائم بدنی: رنگ پریدگی، تپش قلب، تنفس شدید، لرزیدن و عرق کردن از علائمی هستند که هنگام فوبیا در بدن فرد مشاهده می شود.
علائم هیجانی: احساس اینکه عکس العمل های فرد نسبت به ترس خود شدید و غیرمنطقی بوده، اما توانایی در کنترل آن ندارد و همچنین مواردی از قبیل احساس نزدیک شدن به مرگ، اضطراب شدید و فلج کننده، وحشت، حالت تهوع، نیاز به فرار و از دست دادن کنترل از علائم هیجانی محسوب می‌شوند.
علائم رفتاری: فرار، اجتناب و پرخاشگری علائمی هستند که هنگام فوبیا در رفتار فرد دیده می شود.

انواع فوبیا

اختلال هراس دارای سه زیرمجموعه گسترده است : DSM-5در راهنمای تشخیصی

هراس ساده (فوبیا ساده)

ترسی است از شئ، جانور یا موقعیت معین. ترس غیرمنطقی از مار،میکروب یا مکانهای بسته و تاریکی یا افراد خاص (همچون دلقک، دندانپزشک، دکتر)یا موقعیت های خاص (مانند پرواز با هواپیما، سوارشدن به قطار از نمونه های دیگر این هراس هستند.ممکن است شخص دچار هراس ساده بوده و درزمینه های دیگر بهنجار باشد.

فوبیا اجتماعی (اختلال اضطراب اجتماعی)

فوبیا اجتماعی چیست ؟ کسانی که دچار جمع هراسی هستند در موقعیت های اجتماعی احساس ناامنی شدید دارند و گرفتار ترس از اشفته و سراسیمه شدن و یا مورد قضاوت دیگران قرار گرفتن هستند.همواره نگرانند که اضطراب خود را با لرزیدن دست،عرق ریزی یا لرزش صدا به همه نشان بدهند. و معمولا این ترس ها غیرواقعی هستد. ترس از سخنرانی و یا غذاخوردن در برابر جمع جزو شایع ترین شکایتهایی است که اینگونه افراد دارند. آنها خصوصا زمانی مضطرب می شوند که افراد حاضر درآن موقعیت را نمی‌شناسند. و به ندرت در مکان های عمومی رفت و آمد می کنند.

هراس ازدحام(آگورافوبیا)

اینگونه افراد از هرجایی که ممکن است راه بیرون آمدن از آن را ندانند یا نتوانند از کسی کمک بخواهند می‌ترسند. موضوع کمک خواهی مربوط می‌شود به نگرانی از حمله وحشتزدگی. این افراد از گرفتار شدن در ازدحام بازار و همچنین از جاهای تنگ که راه گریز ندارد از قبیل اتوبوس ، اسانسور و مترو یا تنها بودن در علفزار‌های وسیع یا ساحل متروک می‌ترسند. و از رفتن به این مکان‌ها پرهیز می‌کنند، از فعالیت‌های خود می‌کاهند و فقط به چند جای امن در فاصله کوتاه از خانه رفت‌و‌آمد می‌کنند.

همچنین به بررسی چند فوبیای رایج می‌پردازیم

موبوفوبیا

افرادی که دچار این نوع فوبیا هستند در مواقعی که به تلفن همراه خود به هر دلیلی مثل نداشتن آنتن، قطع اینترنت، قطع تماس، تمام شدن شارژ موبایل، فراموش کردن موبایل، دسترسی نداشته باشند، دچار ترس و اضطراب شدید می‌شوند. یک فرد عادی ممکن است روزانه بارها گوشی تلفن همراه خود را چک کند درحالی که فردی که مبتلا به موبوفوبیا است ممکن است روزانه ده ها بلکه صدها بار گوشی تلفن خود را چک نماید.

افرادی که مبتلا به موبوفوبیا هستند از ترس اینکه ممکن است گوشی تلفن آنها زنگ خورده باشد یا پیام خاصی به آنان داده شده و یا اینکه تصاویر یا عکس هایی به آنان ارسال شده باشد مدام تلفن همراه خود را چک می کنند که این رفتار موجب می شود به یک عادت روزانه تبدیل شود.

آکروفوبیا (فوبیا ارتفاع)

فوبیا ارتفاع چیست؟ افراد مبتلا به این فوبیا، از رفتن به کوه ها، پل ها و ساختمان های بلند اجتناب می کنند. علائم جسمانی این فوبیا شامل سرگیجه، تعرق و احساس از دست رفتن هوشیاری است

آویاتوفوبیا (ترس از پرواز کردن)

این افراد ترس از پرواز، وسایل مختلف پروازی مثل هواپیما و هلیکوپتر و همچنین ورزش های مرتبط به پرواز می‌ترسند.

هموفوبیا (خون هراسی)

افراد مبتلا به این اختلال از خون، زخم و جراحت می‌ترسند و نمی‌توانند در این مواقع عکس العمل مناسب نشان دهند و حتی ممکن است در مواجه با خون یا جراحات دیگران، غش کنند یا هوشیاری خود را از دست بدهد.

نیکتوفوبیا (هراس از تاریکی)

معمولا اکثر کودکان و خردسالان از تاریکی می‌ترسند که طبیعی و اقتضای سن آن ها است، اما در صورتی که این ترس در دوران نوجوانی و سنین بالاتر ادامه پیداکند، نوعی فوبیا شناخته می‌شود. این ترس متناسب با سن نبوده و می‌تواند در فعالیت های زندگی فرد محدودیت ایجاد کند.

برونتوفوبیا (ترس از رعد و برق)

کلمه یونانی برونتو به معنای رعد است و فرد مبتلا به برونتوفوبیا از رعدو برق می ترسد. حتی با علم بر این موضوع که رعد و برق به آن ها آسیبی نمی‌رساند و در جای امنی قراردارند باز هم نمی‌توانند ترس خود را کنترل کنند و واکنش های شدید نشان می‌‌دهند. این افراد ممکن است خودشان را در خانه مخفی کنند و پشت کاناپه ویا داخل کمد پنهان شوند. ترس بیش از حد نسبت به رعد و برق استرافوبیا نام دارد.

دنتوفوبیا (ترس ازدندانپزشکی)

مبتلایان به این فوبیا از رفتن به دندانپزشکی وحشت دارند، این فوبیا معمولا به علت تجربه ی ناخوشایند از دندانپزشکی در گذشته به وجود می‌آید و اگر ادامه پیدا کند و درمان نشود تاثیرات مخربی بر سلامت دهان و دندان فرد می‌گذارد.

آگیروفوبیا (ترس از عبور از خیابان)

کسانی که این فوبیا را دارند از عبور از خیابان، بزرگراه و سایر خیابان ها می ترسند همچنین این فوبیا زندگی در شهر را بسیار دشوار می کند. این فوبیا چند دسته دارد، کسانی که از جاده های عریض به ویژه جاده ی یک طرفه برون شهری می ترسند، کسانی که از راه رفتن و عبور از هر نقطه خیابان حتی از نقاط و خطوط عابر پیاده می ترسند.

پدیوفوبیا (ترس از عروسک)

پدیافوبیا ترس غیر منطقی از عروسک ها است نه فقط عروسک های ترسناک بلکه همه ی عروسک ها. ممکن است به دلیل تفکر نادرست و بازنمایی غلط از عروسک ها و موجودات خیالی که به وسیله‌ی افراد یا برنامه کودک های نادرست ایجاد شده است، این ترس اتفاق بی‌افتد و به همین دلیل ممکن است از ربات ها و یا مانکن ها نیز بترسند.

سینوفوبیا (سگ هراسی)

افرادی که دچار این اختلال هستند ممکن است به دلیل اتفاق ناخوشایندی که در کودکی آن ها افتاده و یا دلایل دیگر به شدت از سگ و سگ سانان و به خصوص صدای آنان وحشت داشته باشند.

اوفیدیوفوبیا (مار هراسی)

افراد مبتلا به مار هراسی به شدت از مواجهه با مارها هراس دارند. این فوبیا یکی از انواع بسیار رایج فوبیا در بین عموم مردم است و تخمین می¬زنند که بیش ار یک سوم مردم جهان دچار این فوبیا باشند.

فوبیا در کودکان

فوبیا در کودکان چگونه است ؟ کودکان به موازات سنی که دارند دارای ترس‌هایی هستند اما زمانی این ترس‌ها غیر معمول و به فوبیا تبدیل می‌شود که به کودک آسیب برساند و از طرف والدین نیز برخورد مناسبی با آن‌ها نشود

از مواردی که ممکن است در کودکان مشاهده شود نیکتوفوبیا، برونتوفوبیا، پدیوفوبیا، دنتوفوبیا، اگورافوبیا و… است

پیشنهاد می شود مقاله تربیت فرزند موفق را مطاله نمایید.

درمان فوبیا

فوبیا جز اختلالات شایع و آزاردهنده است به طوری که اگر درمان نشود، زندگی فرد را مختل می‌کند و این عدم کارکرد در فرد ممکن است از لحاظ روحی مشکلات و اختلالات بیشتری را موجب شود.

نظریه‌های رفتاری، شیوه‌های درمانی بسیار موفقی برای هراس‌ها به‌دست‌ دادند و شیوه‌های درمانی روانکاوی به نسبت موفقیت کم تری در این خصوص به‌دست آورده است. در ادامه چند شیوه درمانی را بررسی خواهیم کرد :
۱) مواجه و روبرو شدن با ترس: موثر ترین روش برای درمان فوبیا، روبرو شدن با عامل ترس به صورت مکرر است. این روش دارای ضوابطی است که رعایت آن‌ها به سرعت و پیشرفت درمان کمک می‌کند از مهم ترین این ضوابط پله به پله پیشرفتن است به طوری که ابتدا در ذهنتان با ترس مواجه شوید و کم کم در دنیای واقعی نیز به سراغ آن بروید. در هر مرحله از مواجهه باید کم کم پیش بروید و این تعادل به طوری باید رعایت شود که باعث بیش از حد کند شدن طول درمان نشود تا فرد دلسرد شود .
۲) تکنیک های تن آرامی را بیاموزید
زمانی که دچار علائم جسمانی ناشی از فوبیا می شوید، با انجام تکنیک های تن آرامی می توانید تسلط بیشتری بر دور کردن ترس و اضطراب را داشته باشید
۳) افکار منفی خود را به چالش بکشید: افکار منفی که در موقعیت خطر به سراغ فرد مبتلا به فوبیا می آیند معمولا غیر واقعی هستند. با آزمایش کردن این افکار می توانیم به غیر واقعی بودن آن‌ها پی‌ببریم. این افکار منفی را روی کاغذ نوشته و با منطق به آن‌ها فکر کنید.
۴) دارو درمانی فوبیا
دارو های ضد افسردگی و ضد اضطراب به آرام کردن واکنش های هیجانی و جسمانی ترس کمک می کند البته حتما استفاده از این دارو های فوبیا باید توسط روانپزشک تجویز شود.

در آخر از افرادی که مبتلا به این اختلال هستند خواهش می‌شود که ارامش خودرا حفظ کنند و بدانند که اختلالی درمان شدنی است و باید با یک روانشناس حاذق درمیان بگذارند، در طول درمان تمام تلاش خود را کرده و تمرین هارا حتما انجام دهند، از شکست های فراوانی که ممکن است در این مسیر به وجود آید نترسند و باعث نشود که دلسرد شوند و یا فکر ناتوانی به ذهنشان بی‌آید.